Чăваш Республикин Аслă экономика канашĕн анлă ларăвĕ тата регионăн 2020—2025 çулсенчи социаллă пурнăçпа экономика аталанăвĕн Комплекслă программин пĕтĕмлетÿ вариантне презентацилесси шăпах ăна татăклă пăхса тухнăранпа пĕр уйăхран иртни символлă пулса тухнă.
Пĕрпеклĕхсем çакăнпа пĕтмеççĕ. Тĕлĕнмелле, икĕ мероприятийĕ те пысăк культура керменĕнче иртнĕ: Оперăпа балет театрĕнче тата К.В.Иванов ячĕллĕ Чăваш академи драма театрĕнче. Чăн та, ку вăл коронавирус эпидемине пула килсе тухнă, мĕншĕн тесен ирĕклĕ вырăн ытларах кирлĕ пулнă, апла пулин те кунта та символлăх палăрать – программăна сÿтсе явнă вăхăтра тепĕр чухне сцена çинчинчен те кая мар хĕрсе кайнă. Енчен те июньти ларура федераци органĕсен пур представителĕ те ВКС тытăмĕнче калаçнă пулсан, хальхинче вара залра ларакансем пурте вĕсене куçа-куçăн курма пултарнă.
Чăваш Республикин ертÿçи Олег Николаев туса панă доклад çĕнĕ идейăсемпе тата сĕнÿсемпе пуянланнă. Çакă вăл тарăн хатĕрленĕ документа «ăса» кĕртсе çитерессипе юлашки самантченех тимлени тата çак ĕçе Олег Алексеевич та тÿрремĕнех хутшăнни çинчен калать. Тĕслĕхрен, цифра технологийĕсене ĕçе кĕртесси çинчен сăмах пуçарсан, Олег Николаев программăн асăннă пайне çителĕксĕр туса хатĕрленине асăрхаттарнă. «Эпĕ критикăпа килĕшетĕп, — тенĕ канашлăва ертсе пыракан Анатолий Аксаков, Раççей Патшалăх Думин депутачĕ. — Цифровизаци пайне туса çитеретпĕр».
Халĕ, программа уçăмланса çитнĕ май, унăн пĕтĕмĕшле пĕлтерĕшне, Чăваш Енри пурнăç пахалăхне мĕнле лайăхлатма пултарассине шута илсе, хаклама та пулать.
Пĕрремĕшĕнчен, программа — çирĕп никĕслĕ пысăк малашлăхлă чĕрĕ документ. Докладра палăртнă тăрăх, комплекслă программăна 1400 проект тата программа шайĕнчи мероприяти кĕнĕ, вĕсен шутĕнче — инфратытăм, социаллă сфера аталанăвĕн 1120 проекчĕ, экономика аталанăвĕн 325 инвестици проекчĕ. Хальлĕхе палăртнă тăрăх, вĕсене пурнăçлама хывакан укçа виçи 264 миллиард тенкĕ ытла пулмалла.
Иккĕмĕшĕнчен, программăна туса хатĕрлесси тата сÿтсе явасси пĕтĕм халăх акцийĕ пулса тăнă тата общество вăйĕсене малалла пĕрлештернĕ. «Ĕçе пуçăннă чухне, — палăртнă Олег Николаев, — асăннă документ республикăри пур вăйсене — влаçăн мĕнпур сыпăкне, бизнеса, граждансен обществине, пур çынна çакнашкал хавхалантарма тата пĕрлештерме пултарасси çинчен шухăшлама та пултарайман. Чăннипех те «Вместе — Пĕрле» пулса тухрĕ. Халĕ пирĕн задача — программăна пурнăçланă чухне çак пĕрлĕхе упраса хăварасси».
Игорь Меламед вара, программăна туса хатĕрлекен экспертсен ушкăнне ертсе пынăскер, хĕрÿленсе çапла каланă:
—Ку вăл ... хăрушă тĕлĕк пек! Эпĕ çакнашкал документсене туса хатĕрлеме нумай хутшăннă, анчах кунашкал çĕкленĕве, хастарлăха курман. Шухăшлăр-ха — пĕр пин ытла сĕнÿ пулнă. Хăйсен сĕнĕвĕсене компанисен директорĕсем, ведомствăсен ертÿçисем, министрсем, муниципаллă йĕркеленÿсен пуçлăхĕсем, ученăйсем ярса панă... Ахаль çынсем шăнкăравланă! Ку вăл тĕлĕнмелле! Ку вăл манăçми!
Виççĕмĕшĕнчен, çакă та пĕчĕк пĕлтерĕшлĕ мар, ку программа, Раççей Патшалăх Думин депутачĕ Игорь Моляков каланă пек, халăхшăн усăллă документ. Çакна сцена çинче ларакан пысăк хăнасем те палăртнă. Çапла, Раççей Федерацийĕн строительство министрĕн заместителĕ Дмитрий Волков программа пĕлтерĕшне пысăка хурса хакласа, республикăра, уйрăммăн илсен «Çĕнĕ хула» архитектуринче, чăваш халăхне çывăх историлле йăласене, тĕслĕхрен, кирпĕчрен çурт çавăрассине, упраса хăварнă, тенĕ. Тата мĕн интереслĕ, Дмитрий Волков «комплименчĕ» умĕн Олег Николаев трибуна çинчен асăрхаттару тунă: «Юлашки вăхăтра Чăваш Еншĕн тивĕçлĕ комплекслă архитектура йышăнăвĕсем çухалса пынин сулăмĕ палăрать. Çакна çĕнĕрен вăй илтересси — пирĕн тĕллев. Пĕр енчен кунта хальхи йышши материалсемпе тата технологисемпе усă курса вăхăтпа тан утасси пĕлтерĕшлĕ, тепĕр енчен республикăшăн йăлана кĕнĕ архитектурăпа уçлăх сăн-сăпатне упраса хăвармалла». Олег Николаевăн çак шухăшĕ вăл РФ Патшалăх Думин депутачĕ пулнă вăхăтрах тата çĕнĕ çуртсем хăпартнă çĕре, çав шутра «Çĕнĕ хулана» тухса çÿренĕ чухнех йĕркеленнĕ.
Хăшĕ-пĕри хирĕçлеме пултарать: халăх йăли-йĕркине упраса хăварасси пысăк пĕлтерĕшлĕ тĕллевсем пирки калаçнă чухне кирлех-ши? Анчах та ку вăл шăпах та хăтлă хутлăх йĕркелес ĕç çине пысăк витĕм кÿрет. Ял тăрăхĕсем хушшинчи транспорт коммуникацийĕсенех илер. Докладра вĕсене «грунтовые разрывы» тенĕ. Паллах, ахальтен мар.
Чăваш Республикин чылай кĕтесĕсенче кÿршĕллĕ, анчах çав вăхăтрах тĕрлĕ муниципаллă пĕрлешÿсенче вырнаçнă ял тăрăхĕсем хушшинче тÿртен çÿремелли çулсем çук, çавна пула тавран çаврăнса каймалла. Çак кансĕрлĕхе Олег Николаев хăй те пĕрре кăна мар тÿснĕ.
Элĕк районĕнчи Мăн Ямăш ялне илер-ха. Унта пурăнакансен, тĕслĕхрен, Хĕрлĕ Чутай районĕнчи асфальт çул сарнă тата Олег Николаев çуралса ÿснĕ Чурпай ялне çитсе малалла Çĕмĕрле таран каяс пулсан 60 километр таранччен тавраран çаврăнмалла. Çав вăхăтрах Чурпайпа Мăн Ямăш хушшинче пурĕ те 1,5-2 километр. Çав вырăнта тÿрĕ çул пулнă пулсан Шĕмшеш ял тăрăхĕнче пурăнакансем Хĕрлĕ Чутай витĕр Çĕмĕрлене тÿртен çитме пултаратчĕç. Ку вăл халĕ Элĕкпе Нурăс витĕр каякан çулран икĕ хут кĕскерех. Çакăн пек тÿртен çул çук вырăнсем, докладра палăртнă тăрăх, Чăваш Республикинче ултă муниципаллă пĕрлĕхре шутланаççĕ. «Мĕншĕн-ха çак проблемăна маларах хускатман?» — текен ыйту сиксе тухма пултарать. Хуравĕ ансат: «Унччен тĕп вырăнта çынсем мар, цифрăсемпе отчетсем пулнă». Урăхла каласан юсанă тата çĕнĕрен хывнă çулсем хут çинче километрĕ-километрĕпех шутланнă, çынсен вара юнашар яла çитме пылчăк çăрса çуран утма тивнĕ е район центрĕ витĕр çаврăнса каймалла пулнă. Маларах республика правительствинче ĕç миграцийĕн ыйтăвĕ те никама та хумхантарман, çакна халăхра «отхожий промысел» /аякка кайса ĕçлени\ теççĕ. Çав вăхăтрах унăн калăпăшĕ калама çук пысăк пулнă. Палăртнă тăрăх, ĕçлеме пултаракансенчен пĕрре виççĕмĕш пайĕ ĕç шыраса ытти регионсене тухса çÿренĕ. Олег Николаев хăйĕн сăмахĕнче уçăмлă задача лартнă: «Çынсене пирĕн предприятисене каялла тавăрмалла». Мĕнле тавăрмалла-ха вĕсене? Лайăх условисем туса парса тата пысăк ĕç укçипе. «Тĕллев — 2025 çул тĕлне чухăнлăх шайне 9,3 процент таран чакармалла, — палăртнă Олег Николаев. — 5 çул хушшинче пурăнмалли чи пĕчĕк виçерен сахалрах тупăшлисен шучĕ 100 пин ытла çын таран чакмалла». Ĕçлеме пултаракансен шучĕ 2019 çулта Чăваш Енре 582,4 пин çын шутланнине кура ку вăл сахал мар.
Олег Николаев пафослă калаçăва кăмăлламанни вăрттăнлăх мар, çапах та, пухăннисен патриотизмла кăмăл-туйăмне парăнса пулĕ, хăйĕн сăмахне хавхалануллăн вĕçленĕ: «Асăннă программа республика пурнăçне хутшăнакан мĕнпур вăйсен представителĕсен шухăшне тĕпе хурса йĕркеленнĕ. Активлă, шайлашуллă ĕçшĕн чун-чĕререн тав тăватăп. Программăра палăртнă проектсем конкретлă, Чăваш Республикинче пурăнакан кашни çыннах пырса тивеççĕ, вĕсен интересĕсемпе килĕшÿллĕ пурнăçланĕç. Паха çулсем, хальхи йышши производствăсем, тивĕçлĕ ĕç вырăнĕсем тата тупăш шайĕ, хăтлă пурнăç тата социаллă хÿтлĕх — хамăрăн вăйсене пĕрлештерсен çак задачăсене эпир пĕтĕмпех пурнăçлама пултарăпăр, пурнăçлатпăр та. Ку çеç те мар. Эпĕ иккĕленместĕп — программăна хывнă кăтартусем пĕтĕмлетÿллĕ тĕллевсем мар, вĕсем пирĕн юратнă Чăваш Енĕн пурнăçĕнчи мĕнпур сферăсене çĕнĕрен çĕклесе çирĕппĕн аталантарас çул çинчи уйрăм сыпăк кăна. Шанатăп, пурте пĕрле эпир пирĕн хальхи пурнăçшăн, ачасемпе мăнуксен пуласлăхĕшĕн тата ытларах çитĕнÿсем тума пултарăпăр.
А.КРЯЖИНОВ.
